Nam ne unum quidem ritum, in tota Liturgia Gotho-Hifpana, de183 monftrare poteft, qui Græcorum, aut Orientalium dici debeat (a). Statim occurrit Symbolum Conftantinopolitanum, quod fecundum formam Orientalium Ecclefiarum Gotho-Hispani & Mozarabes, in Miffa recitant. Sed primo recitatio Symboli Conftantinopolitani in Liturgiam Hifpanam decreto Concilii tertii Toletani illata fuit, non vero a S. Leandro. Secundo Symboli in Miffa recitatio cenferi non 184 debet ritus proprius Ecclefiarum Orientis, quippe quæ fpeciali edi&to Juftini Junioris Augufti, Liturgiis jam olim conftitutis, addita fuit. Tertio ritus recitandi Symboli, in Miffa Gotho-Hifpana, adeo difcrepat a recitandi modo Græcorum, & Orientalium, ut proprie Gotho-Hifpanus fit, nec dici debeat Græcus, aut Orientalis, neque verba illa fecundum formam Orientalium, quæ in canone fecundo Concilii tertii Toletani leguntur, referuntur ad ritum recitan185 di, fed ad formam ipfam Symboli. Nam Sacerdos Gotho-Hifpanus, juxta citatum canonem Concilii tertii Toletani (b), peracta donorum confecratione, priufquam dicat orationem Dominicam, elevans altius panem Sanctum, ut a populo videri poffit, elata voce, dicit fidem, quam corde credimus, ore autem dicamus, & continuo populus recitat Symbolum Conftantinopolitanum (c). At Sacerdotes Græci, & Orientales Symbolum, ante confecrationem elementorum recitant (d), & Græci quidem primum pacem faciunt, & deinde Symbolum dicunt (e), Orientales vere primum recitant Symbolum, & deinde pacis ofculum fibi invicem tribuunt (f). Sed nec Græci, neque Orientales aut donorum elevationem, aut folemnem formulam fidem, quam corde credimus &c. recitationi Symboli præmittere folent unde apparet ritum Gotho-Hifpanum recitandi Symboli plane alium effe, atque diverfum a Græcorum, & Orientalium ritibus (g). Con (a) Huic lapidi etiam P.Johannes Pinius impegit, qui, in Tractatu Hiftorico Chronologico de Liturgia antiqua Hifpana cap.2. fect.3.num.83. veftigia P.Le Brun premens, integra fectione hac tertia Liturgiam Romano-Hifpanam, ex Orientali commixtam effe contendit. (b) Concilium Toletanum III. can.2. Pro reverentia fantiffimæ fidei, & propter corroborandas hominum invalidas mentes, confaltu piiffimi, ac gloriofiffimi Domini noftri Reccaredi Regis, Santa conftituit Synodus, ut per omnes Ecclefias Hifpaniæ, & Gallia, fecundum formam Orientalium Ecclefiarum, Concilii Conftantinopolitani, boc eft, centum quinquaginta Epifcoporum, Symbolum fidei recitetur, & priufquam Dominica dicatur Oratio, voce clara, a populo prædicetur, quo & fides vera manifeftum fulto fülto autem Hifpani inter fuum ritum recitandi Symbolum, & ritum Græcorum difcrimina conftituiffe videntur, ne crederentur, fuscepta confuetudine recitandi Symboli in Miffa, legibus Imperatoris Græci obtemperare voluiffe. Hinc nulla facta mentione edicti Juftini, aperte dicunt hunc ritum Synodum ftatuiffe, confultu piiffimi, ac gloriofiffimi Reccaredi Regis, & addunt rationes peculiares, cur Symbolum recitari in Miffa præceperint, adeo illis cordi erat ne aut dignitatem Ecclefiæ fuæ, Liturgiam alienis ritibus interpolando, 186 aut majeftatem Regni, violaffe viderentur, ritum quemdam admittendo, qui Imperatoris Græci edi&tis antea fuerat in Oriente fufceptus. Præter Symbolum Conftantinopolitanum, quod in argumentum rituum ab Orientalibus defumptorum afferri folet, preces Diaconiсх & folemne illud Sancta Sanctis in Miffa Gotho-Hifpana, & in Orientalium Anaphoris inveniuntur, fed perperam inde concludunt fanctos Epifcopos, Leandrum Hifpalenfem, Martinum Dumienfem, & Johannem Gerundenfem hofce ritus, e Græcia, in Hifpaniam attuliffe, illi quidem Conftantinopoli aliquandiu verfati, Græcis litteris probe imbuti fuerunt, at eam ob caufam (nam nulla alia profertur) male (a) in fufpicionem vocantur, perinde ac fi patriam 187 Liturgiam, alienis Græcorum ritibus, interpolaffent. Nam preces Diaconica Gotho-Hifpanorum, & numero & numero, & ordine differunt ab iis, quas Græci, & Orientales recitant, ut minime cenfendi fint Gotho-Hifpani hunc ritum ab Orientalibus defumpfiffe. Quin potius Officium precum ex iis haberi debet, quæ a primis Liturgiarum conditoribus inftituta fuerunt, nam & in Liturgiis Gallorum Mediolanenfium, Afrorum, & Hifpanorum inveniebatur. Verba autem folemnia Sancta Sanctis in Liturgiis Gotho-Hifpana, Conftantinopolitana, & Orientalium diverfas actiones liturgicas conftituunt. Nam Græci prius Sancta Sanctis dicunt, & deinde hoftiam frangunt (b), quem morem Liturgia Alexandrina S. Marci retinet (c). At GothoHifpani prius panem fanctum frangunt, & tum Sancta Sanctis dicunt (d). Præterea tam Græci, quam Orientales, quando Sancta Santis dicunt, Corpus Domini attollunt, ut a populo videatur, & ado At nunc, ut ex eorum libris liturgicis apparet, nec Græci, neque Orientales, Symbolum ante orationein Dominicam, fed, uti fuperius monui, ante confecrationem Elementorum, recitant. Num dicendum eos edicto Imperatoris, in hac parte, nunquam obtemperaffe? hoc creditu difficile eft. Num putandum eos ritum fuum poftea mutaffe? neque hoc, de tot Ecclefiis facile concedendum, maxime cum non appareat ratio mutandi locum Symboli. At efto dicantur Liturgia Orientalium, hoc in loco, mutationem paffæ ; tamen difcri 8 2 retur 188 retur (a), at Gotho-Hifpani, ad ea verba, Hoftiam non elevant, fed fragmentum Hoftiæ, in Calicem dimittunt (6). Non eft igitur cur aures patulas iis præbere debeamus, qui perfuadere nituntur Liturgiam Gotho Hifpanam a S. Leandro, aliifque celeberrimis viris, Græcorum cæremoniis fuiffe infperfam, cum ne unum quidem ritum affignare queunt, quem neceffe fit fateri Gotho-Hifpanos a Græcis, aut ab Orientalibus mutuatos effe. A caret, XII. An S. Ifidorus auctor fuerit Liturgie Gotho-Hifpanæ. Lia opinio, quæ S. Ifidorum Liturgia Gotho-Hifpanæ auctorem agnofcit, apud recentiores magis accepta, & pervulgata eft (c). Ea duplici argumento fulcitur. Primum eft recepta hominum perfuafio, Liturgia appellatione, quæ Ifidoriana nominatur, confirmata. Aliud eft, Patres Concilii quarti Toletani hanc provinciam S. Ifidoro dediffe, ut formam Liturgie componeret, quam, amoïa varie89 tate rituum, Ecclefiæ omnes Hifpaniæ, & Galliæ Gothicæ in pofterum obfervarent. At hæc etiam opinio antiquorum auctoritate & meris conjecturis nititur. Neminem enim antiquorum ha&tenus laudare potuerunt, qui Liturgiam Gotho-Hifpanam nominaverit Ifidorianam. Guitmundus Epifcopus Averianus, qui, anno octogefimo fupra millefimum Æræ Chriftianæ, defunctus traditur, omnium antiquiffimus citatur, qui S. Ifidorum Miffale quoddam Hifpanum fcripfiffe dixerit (d), ut mirum fit Nicolaum Antonium, virum do&tum, & accuratum fcripfiffe (e), Ifidorianum nomen, Breviario, & Miffali Mozarabico ab ultima antiquitate attributum effe. Neque 190 aliud, quo utuntur, argumentum, majoris momenti eft. Vulgo quidem jactatur Concilium Toletanum quartum curam condendi novam Liturgiam S. Ifidoro impofuiffe: at hæc affertio antiquorum auctoritate minime fulcitur, de ea filet Concilium Toletanum quartum quod, fi id muneris S. Ifidoro tribuiffet, canonem de ea re, ut fieri folet, utique conftituiffet. Canon autem ejufmodi nullus extat. Braulio quoque, & Hildefonfus & Hildefonfus, qui de operibus S. Ifidori fcripferunt, de cura condendæ Liturgiæ, illi impofita, &, de confcripta ab eo (a) Euchol. Græc. pag. 65. Renaudot. Lit.Or.To.1. p.23.& 265. To.2. p.40.p.141. (b) Miffale Mozarabum p.6. & p.232. Card. Baronius in Annal. ad an.633, Mabillonius, de Liturg.Gallic. lib.1. cap.4. num.8. Nicolaus Antonius Bibl. vet. Hifp. part.1. pag.269. n.194. Johannes Mariana de rebus Hifpaniæ lib.6.cap.5.& alii Auctores Hifpani, bene multi, quos omnes nominatim recenfere nimis longum foret Litur quorum plerique Auctorem Liturgiæ, ab Auctore Miffalis Mozarabici, non diftinguunt. (d) Guitmundus de Corporis, & Sangui nis Chrifti, in Euchariftia, veritate, ubi de Miffali Hifpano, non autem de Litur❤ gia, loquitur. (e) Bibliothec. vet. Hifp. lib. 5. cap. 4. n.195. pag.269. Liturgia, mentionem facere debuiffent, de utraque tamen altum fi- 191 luerunt. Neque caufa erat cur Patres Concilii quarti Toletani munus componendæ novam Liturgia formam S. Ifidoro, ullive committerent. Illis fane maxime cordi erat ut una, & eadem forma celebrandi myfteria, & Ecclefiaftica obeundi officia, in omni Vifigothorum Regno æqualiter obfervaretur, eamque introduxerunt, quam poftea Ecclefia Gotho-Hifpana conftanter retinuit. Sed forma liturgica nova non erat, neque Ecclefiis Hifpaniæ, & Galliæ ignota, fed ea ipsa, cui, immemorabili confuetudine, affueverant. Cum igitur Patres Toletani id unum affequi vellent, ut antiquum Hifpanorum ordinem, fublatis innovationibus, omnes Ecclefiæ Regni Vifigothorum retinerent, nulla illis caufa fupererat cur Provinciam S. Ifidoro imponerent novum aliquem rituum, & cæremoniarum ordinem componendi. Præterea, fatis manifeftum eft Liturgiam illam, quam S.Ifido- 192 rus, in libris fuis de Ecclefiafticis Officiis, illuftrat, & explicat non aliam quam Gotho-Hifpanam effe, illam fcilicet quam Concilium Toletanum quartum fua auctoritate confirmavit, & ftabilivit, & etiam fatis certo conftat S. Ifidorum libros de Ecclefiafticis Officiis fcripfiffe antequam Concilium Toletanum quartum celebraretur, eos enim libros Fulgentio Aftigitano Epifcopo, fratri fuo, infcripferat, qui, prius quam Concilium hoc conveniret, pie obierat, Sedemque Abentio cefferat, uti ex fubfcriptionibus Epifcoporum apparet Jam vero planum eft Patres hujus Concilii non demandaffe S. Ifidoro curam componendi Liturgiam, quam optime noverant, diu antea compofitam fuiffe, & ufu frequentatam, neque credibile eft, ut Caffander, ad Pamelium fcribens, animadverterat, S. Ifidorum, bris illis de Officiis Ecclefiafticis, eam explicaffe, & illuftraffe Liturgiam quam ipfe condiderat. Demum S. Ifidorus, in brevi prologo, 193 quem libris de Officiis Ecclefiafticis præmifit, profeffus dicturum fe, quibus auctoribus orta fuerint ea, quæ in Officiis Ecclefiafticis celebrantur, non femetipfum, non Leandrum, nec alios Liturgia Gotho-Hifpanæ auctores agnofcit, quam Scripturam Sacram, Apoftolorum traditionem, eorum nimirum, qui in Hifpania Ecclefias conftituerunt, & Ecclefiæ confuetudinem. Nihil igitur auctoritatis hifce opi- 194 nionibus tribuendum eft, quæ S. Leandrum, aut S. Ifidorum Liturgiæ Gotho-Hifpanæ auctores, & conditores prædicant. Sunt enim mera recentiorum figmenta, poft decimum, & undecimum fæculum nullo certo auctore, orta, ab iis deinde propagata, qui ritus patrios, celeberrimis SS. Leandri, & Ifidori nominibus. Tanquam fcuto quodam, contra impugnatores protegere, atque tutari nitebantur. At, 195 inquiunt, faltem concedendum eft, datam fuiffe S. Ifidoro curam expurgandi veterem Liturgiam ab innovationibus, quæ, Epifcoporum incuria, in eam irrepferant, eamque ob caufam Liturgiam Gotha li Hifpa 196 Hifpanam, haud immerito, Ifidorianam effe appellatam. Equidem opinor, non modo in iis, quæ ad Liturgiam pertinent, fed in cœteris quoque, hujus Concilii, canonibus condendis, præcipuas partes S. Ifidori fuiffe; is enim Synodo præfuit, & magna doctrinæ, & fanctitatis fama vigebat; nihilominus, cum Liturgia Gotho-Hispana, apud antiquos Scriptores Ifidoriana non appelletur, & Canones omnes Concilii quarti Toletani communi Patrum nomine editi fint, emen, datio Liturgiæ videtur potius toti Concilio, quam S. Ifidoro, tribuenda. J XIII. An Liturgia Gotho-Hifpana, ab Apoftolorum evo ad excidium AM vero Liturgiam, quam Concilii quarti Toletani Patres emendarunt, & folam, ab omnibus, in Miffarum celebratione, & in matutinis vefpertinifque precibus, aliifque Ecclefiafticis Officiis adhiberi voluerunt, eam effe, quam, ab Apoftolis fuis acceptam, Hifpana Catholicorum Ecclefia, perenni ufu retinuerat, præter hactenus dicta, plura funt quæ perfuadent. Nam in decretis hujus Concilii, quæ circa Liturgiæ conftitutionem verfantur, hæ voces, nonnulli, quidam, aliæque fimiles, frequenter recurrunt, quæ, haud obfcure, indicant abufus, & innovationes, quæ emendantur, fuiffe paucorum, ritus vero, & cæremonias, quæ conftituuntur, & communi Patrum voce approbantur, a maxima Ecclefiarum parte, antea fuiffe, longo ufu receptas, & confirmatas. Sic exempli caufa canon feptimus habet, comperimus, quod per NONNULLAS Ecclefias, in die fexte ferie paffionis Dominice, claufis Bafilicarum foribus, nec celebratur Officium, nec Paffio Domini populis prædicatur. Tum communi omnium nomine præcipitur, ut, die Veneris Sancto, fiat officium, mysterium Crucis prædicetur, & criminum Indulgentia, clara voce, ab omni populo poftuletur. Sic canon nonus habet, lucerna, & cereus in pervigiliis Pafche apud QUASDAM Ecclefias non benedicuntur, &c. præcipitur deinde ut quotannis lucerna, & cereus benedicantur. Sic canone duodecimo, in QUIBUSDAM quoque Hifpaniae Ecclefiis Laudes poft Apoftolum decantantur, priufquam Evangelium prædicetur, &c. & præcipiunt ut Laudes poft lectum Evangelium cantentur. Hæ voces, cum admodum frequenter, in hifce decretis recurrant, oftendunt, quod ajebam, ritus quos Patres approbarunt nec recentes, neque ignotos fuiffe, fed jam antea paffim receptos, abufus vero paucos admififfe, ut qui nonnulli, & quidam dici po197 tuerint. Neque prætermittendum videtur, in tot decretis, quæ de rebus liturgicis Concilia Hifpana edidere, ne unum quidem inveniri, quo |