fus, neque S. Julianus, neque unus aliquis ejus Auctor dicendus eft. Quicumque enim Miffale Mozarabicum paulo attentius evolverit, inveniet illud neque unius Scriptoris, neque unius ævi opus effe. Nam præter ftyli varietatem, quæ in eadem Miffa nonnunquam deprehenditur, plures funt Miffae, quæ ante ætatem S. Ifidori compofitæ fuerunt. Plures etiam funt, quæ poft mortem S. Doctoris confcriptæ funt. Harum vero omnium Miffarum eundem hominem Auctorem 273 effe nemo dixerit. Sed fi nomine Auctoris Miffalis Mozarabici is intelligatur, qui Miffale Toletanum emendaverit, aut qui una, aut altera Miffa a se compofita, auxerit, plures hujufmodi Auctores, inter Epifcopos Toletanos, inveniuntur. Elipandus Eugenium, Hildefonfum, & Julianum nominavit, & Julianus opera S. Hildefonfi enumerans (4), eorum partem tertiam Miffarum, Hymnorumque, atque Sermonum effe ait. Nemo tamen ut mihi quidem videtur, Au&tor 274 Miffalis, & Breviarii Mozarabici, meliore jure, quam S. Julianus nominatur, de quo Felix, & ipfe Epifcopus Toletanus, prædecefforis fui opera recenfens, fcripfit (b). Item librum Miffarum, de toto circulo anni, in quatuor partes divifum, in quibus aliquas vetuftatis incuria vitiatas & femiplenas, emendavit, atque complevit item librum orationum de feftivitatibus anni, quas Toletana Ecclefia, per totum circulum anni, eft folita celebrare, partim ftylo fui ingenii depromptum, partim correctum, in unum congeffit, atque Ecclefiæ Dei ufibus, ob amorem reliquit Sanctæ Religionis. Quibus apparet S. Julianum libros liturgicos Ecclefiæ fuæ diligenter recognoviffe, atque emendaffe. Duo enim opera commemorat Felix, quo- 275 rum primum erat Liber Missarum, five Miffale, quod in partes quatuor divifit, &, in quibufdam Miffis, Amanuenfium incuria, vitiatum, emendavit, & in aliis Miffis, quæ femiplenæ erant plevit, eas orationes addendo, quæ defecerant. Integras tamen Miffas novas Julianum adjeciffe Felix minime tradidit. Aliud vero ejus opus, Liber erat orationum, de feftivitatibus anni, five Sandtorale Breviarii Toletani, quem librum non modo emendavit, fed etiam auxit, adjectis orationibus quorumdam Sanctorum, quæ deerant (c). 276 Miffale hoc Sancti Juliani idem fuiffe, atque illud, quod Miffale Mozarabum poftea dictum eft, afferere non audeo. Nam Miffale Mozarabum eft perfecte mixtum, five plenarium, qualis, ut puto, non fuit, liber Miffarum S. Juliani (d): & præterea Miffas habet nonnullas, po ft exci (a) Ad finem operis S. Hildefonfi de Viris i luftribus, inter opera S. Ifidori, editi. (b) Ibid. (c) De hoc Volumine, an adhuc fuper t in Bibliotheca Ecclefiæ Toletanæ, confule Nicolaum Antonium Bib. vet.Hifp. 1.5. c.7.0.415. pag.309. k 2 com excidium Regni Gothorum compofitas. Attamen puto Mozarabes antiquiores libro Miffarum S. Juliani, ufos effe (a) in folemni Miffarum celebratione, & ex eo compofitum fuiffe Miffale hoc mixtum 277 quod Mozarabicum audit. Quinam autem ejus compofitores fuerint, pro certo dicere nequeo. Sed quicumque fuerint: videntur de fuo, operam tantummodo, & induftriam contuliffe, Miffafque, ab aliis antea compofitas, ita difpofuiffe, ut Sacerdotes, facra privatim facientes, & qui in Ecclefiis ruralibus, & minime opulentis, deferviebant, quibus librorum, & miniftrorum copia deerat, in hoc uno libro Lectionarium, Antiphonarium, Benedictionale, librofque ordinum, orationum, & precum haberent, apte, ordinatimque, in fingulis Miffis, ita difpofitos, ut nihil ad expeditam myfteriorum celebrationem deficeret. Miffale Mozarabicum non femel auctum fuiffe credibile eft, novis quibufdam Miffis receptis, Rubricas quoque nonnullas recentiores Mozarabes adjeciffe apparet, ut negandum non videatur plures extitiffe, qui illius compofitioni manus adhibuerint. 278 X V I. Miffale Mozarabum cum libris liturgicis Gallicanis comparatur . N Unc demum breviter de libris liturgicis Gallicanis hactenus editis dicendum eft, quos etiam cum Miffali Ximenii comparare lubet, inde enim & præftantia Miffalis noftri, & quantum res liturgica, non modo Hifpanorum, fed Gallorum etiam debeat optimo Cardinali, fplendidius apparebit. Septem omnino in lucem prodierunt libri ad Liturgiam Gallicanam pertinentes, quatuor libri Miffales Lectionarius unus, & duo Officiales, admodum breves. Eminentiffi Quare, cum apud Gotho-Hifpanos, facra (a) Mozarabes Provincia Toletane li- mus Tudenfi, qui æra 828, anno fcilicet Chrifti 790 fcribit, Adefonfus caftus... omnem Gothorum ordinem, ficut Toleto ferat, tam in Ecclefia, quam in Palatio, Oveto fieri ordinavit. Et rurfus agens de morte Ferdinandi, cognomento Magui, Caftellæ & Legionis Regis,qui anno circiter 1065 obiit, in ipfa celebri Nativitatis Domini notte, cum Clerici feftivo more natalitium matutinum canerent, affuit inter eos Dominus Rex... advenit nobis verfus, quem tunc temporis MORE TOLETANO canebant, Succentoribus refpondentibus, erudimini omnes, qui judicatis terram, in Breviario Mozarabum, ad matutinas laudes, die Natalis Domini, poft Canticum Benedi&tus, adhuc idem verfus in fono canitur, quæ oftendunt Hifpanos, tam fub Imperio Saracecenorum, quam fub Principibus Christianis, degentes,libris liturgicis Toletanis, in Miffa, & in Officiis Ecclefiafticis ufos effe. mus Thomafius, omnium primus, e Codicibus Vaticanis (a) tres libros Miffales Gallicanos Roma, anno 1680, edidit. Quorum uni Mif 279 Sale Gothicum, alteri Miffale Francorum, tertio Miffale Gallicanum vetus, titulum præfixit. Mabillonius, cum in Monafterio Luxovienfi, detexiffet Lectionarium Gallicanum hofce tres Miffales, & fimul librum Lectionarium, Parifiis anno 1685, iterum vulgavit, & opus de Liturgia Gallicana infcripfit. Idem, nunquam fatis laudandus, Mabillonius, in Monafterio Bobienfi invenit librum Miffalem, quem in fecunda parte fui Mufai Italici edidit, præmiffo titulo Sacramentarium Gallicanum. Denique eruditiffimi viri Edmundus Martenius, & Urfinus Durandus in Tomo quinto fui Thefauri novi Anecdotorum, e MS. Codice Monafterii S. Martini Auguftodunenfis, duas 280 epistolas edidere, explicationem quamdam Liturgia Gallicana continentes. Prima harum epiftolarum pro titulo eft: Quomodo folemnis ordo in Ecclefia agitur, quibus vel inftructionibus, Canon Ecclefiafticus decoratur. Alteri vero præmittitur Incipit Epiftola fecunda de communi Officio. Eruditi editores harum epiftolarum Auctorem agnofcunt S. Germanum, Parifienfem Epifcopum, hos fecutus, epiftolas iftas frequenter fub nomine S. Germani citare foleo, quamvis mihi incertum fit, an S. Germanus, an alius, e fpiffiori aliquo libro officiali, eas compofuerit. Scatent enim mendis, quæ S. Ger mano vix tribui poffunt. Sed quicumque fit earum Auctor, is certe vetuftus eft, ejufque opus, etfi mendofum, magno rei liturgica Gallicanæ bono, editum fuit. Etenim plura, quæ antea in obscuro erant, eo innotefcunt, & plerique ritus Gotho-Hifpani, eorumque cum Gallicanis affinitas confirmantur. Liber Miffalis, quem Mabillonius in Monafterio Bobienfi invenit, quemque Sacramentarium Gallicanum infcripfit, integer eft, & ex eo Miffalium genere, quæ mixta, aut 281 plenaria dicuntur, habet enim, præter orationes Miffales, Lectiones Scripturarum, fingulis Miffis, proprias, frequenter binas, non raro ternas (6). Lectiones iftæ nonnunquam cum iis conveniunt, quas iifdem diebus affignat Lectionarium Luxovienfe, nonnunquam etiam cum iis, quas Miffale Ximenii affignat. Sed plerumque tam ab his, quam (b) Hi tres Miffales libri, e Bibliotheca Monafterii Floriacenfis, ab Hugonottis anno 1562, direpta, ablati, varia fortuna, in Bibliothecam Vaticanam venere. Vide Mabil.de Lit. Gallic.in præf. fect.12. (b) De hoc Codice Mabillonius in prefatione felt.VIII. ita fcribit. Codicem antiquum, ex quo fubfequentem ordinem Gallicanum defcripfimus, invenimus in Bibliotheca percelebris, & perantiqui Monafterii Bobienfis. Scriptus eft codex ante annos mille,& quidem litteris majufculis, BERTVLFVS alicubi legitur in ora folii cujuf ab dam, quem putamus effe ipfum Bertulfum ab illis diffentiunt. Orationes Miffales hujus Sacramentarii, non raro defumuntur e Miffali Gothico, five Gallo-Gothico, nonnunquam etiam e Miffali Mozarabico, aut potius e vetufto Sacramentario › quo ii ufi funt, qui Mozarabicum compnfuerunt. Miffæ Sacramentarii Bo282 bienfis ad ritum Gallicanum ftricte non pertinent. Nam ordinem quemdam, e Gallicano, & Romano commixtum, atque confufum tenent. Lectiones tres, & Orationes omnes, ufque ad finem conteftationis, Hymnum Gloria in excelfis, Canticum Benedicite, & alia quædam ex ordine Gallicano defumunt. At, abfoluta conteftatione, nulla illis eft oratio poft Sanctus, fed pro ea, conteftationi continuo fubjungitur integer Canon Romanus, quo expleto, recitatur oratio Dominica, &, facta communione, oratio poft communionem, quam 283 alia excipit confummatio Miffa infcripta. Hic ordo Romenfis denominabatur, quemadmodum ex titulo Miffe primæ conjicere licet, ea enim pro ordinario Miffe ponitur, & Miffa Romenfis cottidiana infcribitur. Ritum hunc Romenfem fequitur longe maxima pars Miffarum Sacramentarii Bobienfis, quæ in conteftationem definunt, quibus Canon Romanus, & alia, ad finem ufqde Miffe recitanda, adduntur, e Miffa Romenfi quotidiana petenda. Sed præter has, funt in Sacramentario Bobienfi feptemdecim Miffa, quæ ritum Gregorianum fectantur, quibus tres funt orationes ante canonem, prima, nomine proprio caret. Secunda infcribitur fecreta, tertia conteftatio, quam Canon Romanus, aliæque orationes ad finem Miffa, de more, 284 confequuntur. Miffale illud, quod Em. Thomafius Miffale Francorum infcripfit (quia in Miffa pro Regibas, Deum orant pro Regni Francorum principibus, & pro ftatu Regni Francorum) integrum non eft, fed ab initio, & in fine mutilum. Habet autem, præter orationes Miffales pleraque ad Ordinationem, & Benedictionem Epifcopi, Presbyteri, Diaconi, & inferiorum Clericorum pertinentia Confecrationem quoque Altaris, ejufque Minifterii, & Virginum atque Viduarum benedictionem exhibet, omnia ex Sacramentario Gelafiano Em. Thomafii defumpta, ut conferenti patebit lib.1. N. xcv. XX. XCVIII. CIII. & LXXXVIII. ubi quædam occurrunt, quibus Gelafianum fupplet ea, quæ Miffali Francorum defunt, & plura, quæ e Miffali Francorum in Gelafianum transferri, queunt Ordinem, 285 quem in Missa, tenet Missale Francorum, nec ad Romanam, nec ad Liturgiam Gallicanam pertinet, fed ad confufum quemdam ritum e Romana, & Gallicana Liturgia compactum. Ab eo tamen diverfum, quem tenet Sacramentarium Bobienfe. Habet autem orationem poft Prophetiam, fcilicet poft Canticum Zacchariæ BenediEtus Dominus Deus Ifrael &c. Tum unam poft precem, quam abfolutis precibus Diaconicis recitabant, poftea duas ante nomina, deinde duas fuper oblata, has confequitur conteftata, quam Ritu Ro mano mano Prefationem appellant, conteftate fubjicitur Canon a&tionis, facta autem communione, recitatur oratio poft communionem, quam alia ad plebem excipit. Johannes Morinus (a) opinatus eft Missale 286 hoc olim pertinuifse ad Ecclefiam Pictavienfem, quia nullius San&ti, præter Sancti Hilarii Miffam fpecialiter continet, ipfius nomine in orationibus, in præfatione, & infra actionem expreffo. Additque exaratum fuifse ante annum quingentefimum fexagefimum, Gallis nondum in unum populum cum Francis coalefcentibus, ter enim pro Regni Francorum nomine preces fiunt, alias pro Francorum principatu, alias pro Principibus Francorum, & femel pro falute, & incolumitate Regni Francorum. At mihi liber non adeo vetustus videtur, fed eo tempore exaratus, quo Reges inertes Regni Francorum habenas Majoribus domus moderandas tradiderant. Nam & Majores domus Principes Francorum denominabantur. Neque argumenta probant Codicem ad ufum Ecclefiæ Pictavienfis fuifse defcriptum. Si enim unica fuperfit Missa S. Hilarii, id contigit, quia liber omnino mutilus eft. Quod nomen S. Hilarii in canone legatur non magis pro Pictavienfi Ecclefia facit, quam nomen Martini, quod in eodem canone occurrit, faciat pro Ecclefia Turonenfi. Demum, quod nomen Hilarii in Mifsa fæpius recurrit, probat quidem eam Miffam esse propriam S. Hilarii, at non probat librum ad Ecclefiam Pictavienfem aliquando pertinuifse. Miffale, cui Em. Thomafius nomen impofuit Gallicanum vetus, paucas habet Miffas integras, e quibus Miffa 287 S. Germani Autifiodorenfis, & Miffa fecunda Adventus formam Gallicanam retinuerunt. Aliæ vero Miffæ hujus libri, ritum quemdam e Romano, & Gallicano commixtum fequuntur, harum aliæ pro oratione poft Sanctus partem Romani Canonis fubjiciunt, talis est Missa prima Adventus, in qua, conteftationi fubjicitur Canon Romanus ab his verbis Hanc igitur oblationem &c. Aliæ vero integrum Canonem Romanum recipiunt. Talis eft Miffa in Cana Domini, in qua Canon Romanus fubjicitur conteftationi, caufa feftivitatis, hoc modo interpolatus, te igitur &c. Communicantes, & diem facratiffimum celebrantes, quo traditus eft Dominus nofter Jefus Chriftus, fed & memoriam venerantes &c. Hanc igitur oblationem, quam tibi offerimus ob diem Jejunii Cane Dominice, in qua Dominus nofter Jefus Chriftus Filius tuus, in novo teftamento, facrificandi ritum inftituit, dum panem ac vinum (que Melchifedech in præfiguratione futuri myfterii Sacerdos obtulerat) in Sacramento fui Corporis & Sanguinis transformavit, quæfumus Domine, ut placatus accipias, diefque noftros...qui pridie quam pro omnium falute pateretur, bodierno die, ftans in medio Difcipulorum fuorum accepit panem &c. Expleto canone, recitatur oratio Dominica, quam excipit benedictio (a) De facris Ordinationibus pag.261 · ad 288 |